Unha galiña espelida, valente e loitadora que dá a coñecer a súa vida e comenta como emprende unha viaxe longa dende un lugar da Terra de Montes ata o mar...
Esta é a biografía
de Loradía, a galiña,
escribiuna nun só día
e así di liña tras liña:
de Loradía, a galiña,
escribiuna nun só día
e así di liña tras liña:
LIMIAR
Co,co, co, co-có,
co, co, co, co, co, co,
co, corocó, co, co,
ca, ca, coco, cooo.
...
Isto en galego corrente
vén queréndonos dicir
o que inmediatamente
pasaremos traducir:
co, co, co, co, co, co,
co, corocó, co, co,
ca, ca, coco, cooo.
...
Isto en galego corrente
vén queréndonos dicir
o que inmediatamente
pasaremos traducir:
I. O meu
nacemento
Non vivía eu no
estranxeiro,
nin tampouco nas estrelas,
vivía no galiñeiro
de Leliña de Presqueiras.
Nacín dun ovo moreno
nun niño moi ben coidado.
Meu pai era un galo negro...
¡durou pouco o malpocado!
(Cando era pequerrechiña,
nun conxelado Nadal,
a familia de Leliña
puxo “galo” de cear).
Por parte da miña nai
era filla vinculeira,
pero pola do meu pai
¡a milésimo terceira!
De familia numerosa
tivemos ata carné,
a foto era tan grandiosa
que saía fóra del.
Estaba dentro dun ovo,
un ovo máis ben escaso
alí tiña case todo,
todiño menos espazo.
Incuboume a miña nai
durante vinte e un días.
No ovo eu crecía de máis
grazas ó alimento que había.
Estaba tan encartada,
tan anicada alí dentro,
que desexei con toda a alma
estalicarme ó momento.
Non tiven eu máis remedio
que rachar o cascarón
co pico, con moito xenio,
deille e deille con tesón.
Quebrar a casca custou,
(inda que a casca dos ovos
para que respire o embrión
leva...¡uns sete mil poros!).
Como dicía...”nacín”
nun curral moi aquelado,
coidaron sempre de min
mentres non daba medrado.
nin tampouco nas estrelas,
vivía no galiñeiro
de Leliña de Presqueiras.
Nacín dun ovo moreno
nun niño moi ben coidado.
Meu pai era un galo negro...
¡durou pouco o malpocado!
(Cando era pequerrechiña,
nun conxelado Nadal,
a familia de Leliña
puxo “galo” de cear).
Por parte da miña nai
era filla vinculeira,
pero pola do meu pai
¡a milésimo terceira!
De familia numerosa
tivemos ata carné,
a foto era tan grandiosa
que saía fóra del.
Estaba dentro dun ovo,
un ovo máis ben escaso
alí tiña case todo,
todiño menos espazo.
Incuboume a miña nai
durante vinte e un días.
No ovo eu crecía de máis
grazas ó alimento que había.
Estaba tan encartada,
tan anicada alí dentro,
que desexei con toda a alma
estalicarme ó momento.
Non tiven eu máis remedio
que rachar o cascarón
co pico, con moito xenio,
deille e deille con tesón.
Quebrar a casca custou,
(inda que a casca dos ovos
para que respire o embrión
leva...¡uns sete mil poros!).
Como dicía...”nacín”
nun curral moi aquelado,
coidaron sempre de min
mentres non daba medrado.
Fun un bicho
amareliño,
regordecho e piador,
durmía sempre
quentiño,
miña nai deume calor.
Pasei pronto a ser poliña
cunha plumaxe brillante,
cabeza ben pequeniña,
bico e pescozo elegantes.
Era eu ave de caste,
raza: “galiña de Mos”,
de moi rancia liñaxe
como o eran meus avós.
En charcos, coma en espellos,
víame ben as barbelas,
ollos laranxas e de esguello
as ás pequenas e belas.
¡Estaba claro! Eu non era,
de raza rubia galega...
Co meu rabiño de envexa,
¡tampouco era xaponesa!
Cando quería enfastiar
paseaba fachendosa
e así poder amosar
a miña crista fermosa.
Leliña, no bebedoiro,
botábame auga limpa
e sempre no manxadoiro,
había grans e fariña.
Mais eu, por ter patas rexas,
elixía escaravellar,
darlle coas patas á terra
e o alimento atopar.
Todo me sentaba ben,
area, trigo, cebada,
arroz, maínzo e tamén
verduras e bicharada.
O peteiro petiscaba,
(ben se sabe) eu sen dentes...
a comida enviaba
ó boche inmediatamente.
Dalí pasaba á moega
onde todo se moía
coa axuda dunhas pedras
que eu despistada engulía.
O remate da viaxe
(das sobras do alimento)
era saír, cedo ou tarde,
pola cloaca fedento.
Tan só era unha pola
cando no noso poleiro
uns piollos volveron tolas
ás aves o mes enteiro.
Atacaban ás galiñas
e picábanlles a pel,
non quedaban durmidiñas
nin comían nada ben.
A modiño ían perdendo
peso e plumas a moreas,
pouco a pouco esmorecendo
case sen sangue nas veas.
O problema rematou
grazas a alguén con bata,
pois a peste exterminou
cunha fórmula sensata.
Con cinco meses de idade
chamaba a atención
dos galos da veciñanza,
dos polos e do capón.
Non me gustaba ningún,
ben por gordos, ben por vellos...
cando se achegaban a min
fuxía eu coma un coello.
Así seguiría todo
ata que un día de abril
un fermoso galo novo
cantou un quiquiriquí.
Entrou polo galiñeiro
deixando ver o esporón,
semellaba un cabaleiro
e rouboume o corazón.
Duraría pouco tempo
aquela fascinación,
fundiría o sentimento
unha lea sen ton nin son.
Foi creo, por eses días,
que pasou algo sospeitoso:
uns ovos se esvaecían
dun xeito moi misterioso.
Cando as galiñas comían,
e deixaban sós os niños,
tornaban, e entolecían,
pois faltaban os oviños.
Primeiro investigamos,
vixiamos horas e horas
pero os ovos perdiamos
cando quedaban a soas.
Semellaba un meigallo
e por se aquilo era tal
puxemos uns cantos allos
pero saíunos fatal.
Decidín meterme a espía,
deseguida descubrín,
que algunha pegada había
dunha especie rara, si.
Levei comigo o sinal,
ensineillo a unha amiguiña,
seica era dun animal
ó que chamaban doniña.
Entraba no galiñeiro
empregando uns buratos
que fixeran en xaneiro
uns pequerrechiños ratos.
“Patas á obra” nos puxemos
ocos e gretas a tapar
e o que cubrir non puidemos
fixémolo cementar.
Do mamífero aquel
nunca soubemos máis nada...
¿tería pelos na pel
ou a orella revirada?.
Sete meses eu xa tiña
na miña primeira posta,
era unha posta cativa...
¡máis parecía unha mostra!
Do meu oviduto saíron
(desque os fecundara o galo)
tres diminutos oviños
iso si...¡moi ben formados!
Contra da miña vontade,
dei os ovos en “adopción”
para o forno de Leliña
que os preparou nun roscón.
Tirei unha boa tempada
sen outra preocupación
que a de estar ben dedicada
a iso da reprodución.
Pasaba o día aburrida
chocando... ata o amencer
só tiña unha saída
para comer e beber.
Alí sentada no niño
non paraba de pensar,
gastaba os meus mioliños
nun enigma singular...
Púxenme a reflexionar
e cismar no paradoxo:
¿primeiro foron crear
a galiña ou o ovo?
¿Quen primeiro chegaría
ó mundo dos animais?
¿Sería unha galiña
ou un oviño quizais?
Nisto matinando estaba
cando escoitei como dicían
que como era de raza
serviría para cría.
Tiven un esvaemento
¡vaia vida me agardaba!
e decidín ó momento
que do curral eu liscaba.
Fuxín inmediatamente,
sen maleta e espida
para ser independente
o resto da miña vida.
Foi tanta a miña présa
que non fixen equipaxe
e atopeime na Devesa
con fame e con friaxe.
¡Que preto aínda estaba!
Moito debía apurar...
Se no curral non me ollaban
sairíanme buscar.
E como a xente imaxina
podíanme hipnotizar.
Só dicindo:¡pita, pita!
regresaría sen chiar.
É imposible que eu voe
con ás non desenvolvidas,
por iso tan longo “trote”
deixoume as patas feridas.
Parei para repousar
por riba do monte Seixo,
despois das patas sandar,
comer era o meu desexo.
Por máis que ó redor miraba
non vía ren comestible,
nin vagalumes, nin larvas,
nin unha folla accesible.
De pronto, por un carreiro,
viña alguén con moita calma;
non era ra, nin carneiro
pois tiña só dúas patas...
Presentouse como “pita”,
como unha pita de monte,
convidoume a unha froita
que recollera ela onte:
- Chámase acivro- sostivo.
Se son un animal vivo
é porque ela me guiou.
Alá no monte, de noite,
había moitos barullos
moi distintos ós de cote,
ían dos “cri-cri” ós “ uuu-o”.
Os primeiros días co medo
sufría ata de insomnio,
con tres pálpebras que teño
¡que raro non pechar ollo!.
Acostumeime moi pronto
a tanto bicho salvaxe,
ó noitébrego balbordo,
ó manxar e á beberaxe.
Un día de primavera
nun regato descansou
unha raposa calquera
que moi pronto me ventou.
Uliscou os arredores,
analizaba as pegadas,
buscábame entre as flores
mais non atopaba nada.
Eu ollábaa agochada
encollida nun abeiro,
estaba tan aterrada
que tapaba ata o peteiro.
Estimei que debería
proxectar un simple plan,
a raposa marcharía
eu sería un bicho san.
Así que pedín axuda
á pita e máis á toupeira
fixemos unha furada,
tapeina con matogueira.
A continuación quedaba
o labor máis delicado
enganar á condenada
e conducila ó burato.
Púxenme enriba dun toxo
berreille ca-co-cocá
tan pronto me puxo un ollo
lanzóuseme a máis non dar.
Non viu nin a matogueira
por ser tan precipitada
e rematou toda enteira
na furada estomballada.
Libreime de ser comida
cun estraño cacarexo.
E as amigas reunidas
celebramos un festexo.
A algo máis de mil metros,
dende Outeiro do Coto,
o mar semellaba preto
e tentábacheme moito.
Percorría todo o monte,
rochas, fontes e penedas
e durmía pola noite
despois de ollar as estrelas.
Ningún recuncho existía
que non coñecese eu,
en seis días parecía
que aquel monte fose meu.
Mais tiña alma aventureira
e decidín de socato
que baixaría ata esa ría
que se vía dende o alto.
Non lembro cantas semanas
pasei naquela viaxe,
só sei que auga salgada
molloume un luns a plumaxe.
Mentres me secaba ó sol
acercouse unha gaivota
e moi saída de ton
botoume da súa rocha.
Foron da mesma maneira
o resto dos meus encontros:
case me trinca unha ameixa
e me belisca un centolo.
Con ese recibimento
decidín que era mellor
levar o meu esqueleto
cara ás terras do interior.
E como me era o mesmo,
pouco che me preocupou
ir por un ou outro sendeiro,
metinme por onde cadrou.
Subindo por un atallo
atopeime cun pastor,
coidei que polo traballo
viña cheo de suor.
Mais estaba ben errada,
pois o que lle acontecía
e que perdera unha cabra
cando á corte volvía.
Se non a achaba axiña
podía serlle fatal
por iso o pobre corría...
¿comeríanlle ó animal?
(Dende o día da feira
escoitábase ouvear
un lobo pola xesteira
con ganas de comichar).
Eu, a verdade sexa dita,
moito non ía axudar
sabía que ós lobos, as pitas,
“ non lles caían” moi mal.
Ora tras dunha carqueixa,
ora tras dun bugalliño...
mirando con insistencia
eu avanzaba paseniño.
Movendo con graza o cu,
andando de vagariño,
tropecei cuns negros ollos...
¡caín redonda ao camiño!
Por sorte aqueles ollos
non vos era outra cousa
que a cabuxa pequeniña
perdida tras dunha lousa.
O pastor agradecido
por terlle atopado a cabra
levoume comer nabiza
á horta onda a súa casa.
Non sei como, mais pasou
metinme nun bo fregado
nunha batalla campal
pola posesión dun prado.
Tiven que tomar partido,
e loitei con tal bravura
que me fixeron un busto
cos pos dunha varredura.
Con tanto percorrer mundo
o tempo pronto pasou
semellaba un só segundo
mais foron varios millóns.
Calculaba mentalmente
a carón de un mosteiro
souben repentinamente
que era o de Acibeiro.
¡Chegara á miña bisbarra!
E quixen volver axiña
ó lugar de onde emigrara...
¡Entroume tanta morriña!.
Andei polo Cachafeiro,
Ventoxo e mailo Sisto
e aparecín en Outeiro
hai varias quincenas disto.
Mirábanme con receo
as aves do galiñeiro,
pois non me recoñeceron
nin ó meu porte senlleiro.
Nisto apareceu Leliña
e díxome con abraio:
- ¿Es ti, Loradía miña?
¿Onde te meteras, raio?
As galiñas máis antigas
comentaban no poleiro:
- Nós criamos, miña amiga
Falei das miñas andanzas
durante días e días
só escoitaba loanzas
a todo o que lles dicía.
Conteilles o da doniña
e tamén o da raposa,
o da cabra pequeniña
que se perdeu onda a lousa...
Polas tardes onda os niños
ninguén marchaba durmir
se eu non narraba baixiño
as historias que vivín.
Reunidas en consello
as galiñas do curral
unha mañá por consenso
decidíronme agasallar:
Nomeáronme condesa,
condesa da “churra pita”
e así cheguei á nobreza
case ó fin da miña vida.
“Vida tan interesante
debería ser escrita”
-penseino e dixen: ¡adiante!-
Fun correndo buscar tinta.
Bolígrafo non cumpría
porque tiña boa pluma
¿que tal se a escribía
no muro que dá á rúa?
II.
Descubrín que era de avoengo
Pasei pronto a ser poliña
cunha plumaxe brillante,
cabeza ben pequeniña,
bico e pescozo elegantes.
Era eu ave de caste,
raza: “galiña de Mos”,
de moi rancia liñaxe
como o eran meus avós.
En charcos, coma en espellos,
víame ben as barbelas,
ollos laranxas e de esguello
as ás pequenas e belas.
¡Estaba claro! Eu non era,
de raza rubia galega...
Co meu rabiño de envexa,
¡tampouco era xaponesa!
Cando quería enfastiar
paseaba fachendosa
e así poder amosar
a miña crista fermosa.
III. A
miña alimentación
Leliña, no bebedoiro,
botábame auga limpa
e sempre no manxadoiro,
había grans e fariña.
Mais eu, por ter patas rexas,
elixía escaravellar,
darlle coas patas á terra
e o alimento atopar.
Todo me sentaba ben,
area, trigo, cebada,
arroz, maínzo e tamén
verduras e bicharada.
O peteiro petiscaba,
(ben se sabe) eu sen dentes...
a comida enviaba
ó boche inmediatamente.
Dalí pasaba á moega
onde todo se moía
coa axuda dunhas pedras
que eu despistada engulía.
O remate da viaxe
(das sobras do alimento)
era saír, cedo ou tarde,
pola cloaca fedento.
IV. Unha
peste no galiñeiro
Tan só era unha pola
cando no noso poleiro
uns piollos volveron tolas
ás aves o mes enteiro.
Atacaban ás galiñas
e picábanlles a pel,
non quedaban durmidiñas
nin comían nada ben.
A modiño ían perdendo
peso e plumas a moreas,
pouco a pouco esmorecendo
case sen sangue nas veas.
O problema rematou
grazas a alguén con bata,
pois a peste exterminou
cunha fórmula sensata.
V. Era
unha galiña nova
Con cinco meses de idade
chamaba a atención
dos galos da veciñanza,
dos polos e do capón.
Non me gustaba ningún,
ben por gordos, ben por vellos...
cando se achegaban a min
fuxía eu coma un coello.
Así seguiría todo
ata que un día de abril
un fermoso galo novo
cantou un quiquiriquí.
Entrou polo galiñeiro
deixando ver o esporón,
semellaba un cabaleiro
e rouboume o corazón.
Duraría pouco tempo
aquela fascinación,
fundiría o sentimento
unha lea sen ton nin son.
VI. O
misterio dos ovos desaparecidos
Foi creo, por eses días,
que pasou algo sospeitoso:
uns ovos se esvaecían
dun xeito moi misterioso.
Cando as galiñas comían,
e deixaban sós os niños,
tornaban, e entolecían,
pois faltaban os oviños.
Primeiro investigamos,
vixiamos horas e horas
pero os ovos perdiamos
cando quedaban a soas.
Semellaba un meigallo
e por se aquilo era tal
puxemos uns cantos allos
pero saíunos fatal.
Decidín meterme a espía,
deseguida descubrín,
que algunha pegada había
dunha especie rara, si.
Levei comigo o sinal,
ensineillo a unha amiguiña,
seica era dun animal
ó que chamaban doniña.
Entraba no galiñeiro
empregando uns buratos
que fixeran en xaneiro
uns pequerrechiños ratos.
“Patas á obra” nos puxemos
ocos e gretas a tapar
e o que cubrir non puidemos
fixémolo cementar.
Do mamífero aquel
nunca soubemos máis nada...
¿tería pelos na pel
ou a orella revirada?.
VII.
Tiven unhas cantas roladas
Sete meses eu xa tiña
na miña primeira posta,
era unha posta cativa...
¡máis parecía unha mostra!
Do meu oviduto saíron
(desque os fecundara o galo)
tres diminutos oviños
iso si...¡moi ben formados!
Contra da miña vontade,
dei os ovos en “adopción”
para o forno de Leliña
que os preparou nun roscón.
Tirei unha boa tempada
sen outra preocupación
que a de estar ben dedicada
a iso da reprodución.
Pasaba o día aburrida
chocando... ata o amencer
só tiña unha saída
para comer e beber.
Alí sentada no niño
non paraba de pensar,
gastaba os meus mioliños
nun enigma singular...
Púxenme a reflexionar
e cismar no paradoxo:
¿primeiro foron crear
a galiña ou o ovo?
¿Quen primeiro chegaría
ó mundo dos animais?
¿Sería unha galiña
ou un oviño quizais?
Nisto matinando estaba
cando escoitei como dicían
que como era de raza
serviría para cría.
Tiven un esvaemento
¡vaia vida me agardaba!
e decidín ó momento
que do curral eu liscaba.
Fuxín inmediatamente,
sen maleta e espida
para ser independente
o resto da miña vida.
VIII. A
fuxida
Foi tanta a miña présa
que non fixen equipaxe
e atopeime na Devesa
con fame e con friaxe.
¡Que preto aínda estaba!
Moito debía apurar...
Se no curral non me ollaban
sairíanme buscar.
E como a xente imaxina
podíanme hipnotizar.
Só dicindo:¡pita, pita!
regresaría sen chiar.
É imposible que eu voe
con ás non desenvolvidas,
por iso tan longo “trote”
deixoume as patas feridas.
Parei para repousar
por riba do monte Seixo,
despois das patas sandar,
comer era o meu desexo.
Por máis que ó redor miraba
non vía ren comestible,
nin vagalumes, nin larvas,
nin unha folla accesible.
De pronto, por un carreiro,
viña alguén con moita calma;
non era ra, nin carneiro
pois tiña só dúas patas...
Presentouse como “pita”,
como unha pita de monte,
convidoume a unha froita
que recollera ela onte:
- Chámase acivro- sostivo.
Se son un animal vivo
é porque ela me guiou.
Alá no monte, de noite,
había moitos barullos
moi distintos ós de cote,
ían dos “cri-cri” ós “ uuu-o”.
Os primeiros días co medo
sufría ata de insomnio,
con tres pálpebras que teño
¡que raro non pechar ollo!.
Acostumeime moi pronto
a tanto bicho salvaxe,
ó noitébrego balbordo,
ó manxar e á beberaxe.
IX. A
raposa
Un día de primavera
nun regato descansou
unha raposa calquera
que moi pronto me ventou.
Uliscou os arredores,
analizaba as pegadas,
buscábame entre as flores
mais non atopaba nada.
Eu ollábaa agochada
encollida nun abeiro,
estaba tan aterrada
que tapaba ata o peteiro.
Estimei que debería
proxectar un simple plan,
a raposa marcharía
eu sería un bicho san.
Así que pedín axuda
á pita e máis á toupeira
fixemos unha furada,
tapeina con matogueira.
A continuación quedaba
o labor máis delicado
enganar á condenada
e conducila ó burato.
Púxenme enriba dun toxo
berreille ca-co-cocá
tan pronto me puxo un ollo
lanzóuseme a máis non dar.
Non viu nin a matogueira
por ser tan precipitada
e rematou toda enteira
na furada estomballada.
Libreime de ser comida
cun estraño cacarexo.
E as amigas reunidas
celebramos un festexo.
X. O mar
A algo máis de mil metros,
dende Outeiro do Coto,
o mar semellaba preto
e tentábacheme moito.
Percorría todo o monte,
rochas, fontes e penedas
e durmía pola noite
despois de ollar as estrelas.
Ningún recuncho existía
que non coñecese eu,
en seis días parecía
que aquel monte fose meu.
Mais tiña alma aventureira
e decidín de socato
que baixaría ata esa ría
que se vía dende o alto.
Non lembro cantas semanas
pasei naquela viaxe,
só sei que auga salgada
molloume un luns a plumaxe.
Mentres me secaba ó sol
acercouse unha gaivota
e moi saída de ton
botoume da súa rocha.
Foron da mesma maneira
o resto dos meus encontros:
case me trinca unha ameixa
e me belisca un centolo.
Con ese recibimento
decidín que era mellor
levar o meu esqueleto
cara ás terras do interior.
E como me era o mesmo,
pouco che me preocupou
ir por un ou outro sendeiro,
metinme por onde cadrou.
XI. De
volta
Subindo por un atallo
atopeime cun pastor,
coidei que polo traballo
viña cheo de suor.
Mais estaba ben errada,
pois o que lle acontecía
e que perdera unha cabra
cando á corte volvía.
Se non a achaba axiña
podía serlle fatal
por iso o pobre corría...
¿comeríanlle ó animal?
(Dende o día da feira
escoitábase ouvear
un lobo pola xesteira
con ganas de comichar).
Eu, a verdade sexa dita,
moito non ía axudar
sabía que ós lobos, as pitas,
“ non lles caían” moi mal.
Ora tras dunha carqueixa,
ora tras dun bugalliño...
mirando con insistencia
eu avanzaba paseniño.
Movendo con graza o cu,
andando de vagariño,
tropecei cuns negros ollos...
¡caín redonda ao camiño!
Por sorte aqueles ollos
non vos era outra cousa
que a cabuxa pequeniña
perdida tras dunha lousa.
O pastor agradecido
por terlle atopado a cabra
levoume comer nabiza
á horta onda a súa casa.
Non sei como, mais pasou
metinme nun bo fregado
nunha batalla campal
pola posesión dun prado.
Tiven que tomar partido,
e loitei con tal bravura
que me fixeron un busto
cos pos dunha varredura.
Con tanto percorrer mundo
o tempo pronto pasou
semellaba un só segundo
mais foron varios millóns.
Calculaba mentalmente
a carón de un mosteiro
souben repentinamente
que era o de Acibeiro.
¡Chegara á miña bisbarra!
E quixen volver axiña
ó lugar de onde emigrara...
¡Entroume tanta morriña!.
XII. A
madurez
Andei polo Cachafeiro,
Ventoxo e mailo Sisto
e aparecín en Outeiro
hai varias quincenas disto.
Mirábanme con receo
as aves do galiñeiro,
pois non me recoñeceron
nin ó meu porte senlleiro.
Nisto apareceu Leliña
e díxome con abraio:
- ¿Es ti, Loradía miña?
¿Onde te meteras, raio?
As galiñas máis antigas
comentaban no poleiro:
- Nós criamos, miña amiga
Falei das miñas andanzas
durante días e días
só escoitaba loanzas
a todo o que lles dicía.
Conteilles o da doniña
e tamén o da raposa,
o da cabra pequeniña
que se perdeu onda a lousa...
Polas tardes onda os niños
ninguén marchaba durmir
se eu non narraba baixiño
as historias que vivín.
Reunidas en consello
as galiñas do curral
unha mañá por consenso
decidíronme agasallar:
Nomeáronme condesa,
condesa da “churra pita”
e así cheguei á nobreza
case ó fin da miña vida.
“Vida tan interesante
debería ser escrita”
-penseino e dixen: ¡adiante!-
Fun correndo buscar tinta.
Bolígrafo non cumpría
porque tiña boa pluma
¿que tal se a escribía
no muro que dá á rúa?
